Jólasveinar - 13 trolli Yule, które odwiedzają nas w okresie świątecznym

W folklorze islandzkim ilość i różnorodność trolli jest zdumiewająca. Według opowieści istoty te zamieszkują każdą skałę, czy kamień. Każdy z trolli różni się od siebie zachowaniem, wyglądem lub innym szczegółem. Niemniej jednak w całej tej kulturze występują stwory, które szczególnie silnie zaznaczyły się w świadomości mieszkańców wyspy ognia i lodu. Na szczególną uwagę, w tym miejscu, zasługuje olbrzymka o imieniu Grýla – olbrzymka, która według niektórych opowieści posiadała trzysta głów, a każda z nich miała sześć oczu. Ponadto z jej karku wyrastała również para przerażających, lodowo-niebieskich oczu, które według przesądów było cechą charakterystyczną dla istot nieposiadających duszy oraz takich, które nie znały pojęcia dobra. Imię Grýla ze staroislandzkiego oznaczać może „łapiąca i grzebiąca swoje ofiary”. Źródła jej imienia doszukać się można również w staroskandynawskim/staroislandzkim słowie „trylla” (od którego pochodzi nazwa troll) oznaczającym „wściekać się”, „wyrządzać krzywdę”.

Grýla posiadała męża – Leppalúđiego – z którym mieszkała wysoko w górach, w swoim domu zwanym Dimmuborgir. Para olbrzymów spłodziła trzynastu synów. Były to trolle / demony zimowe. Od średniowiecza, aż do XIX wieku miały one charakter ludożernych bandytów, którzy ze szczególnym upodobaniem polowali na dzieci (zwłaszcza niegrzeczne i samowolnie oddalające się od domu). W dawnych czasach Jólasveinar sprowadzali na ludzi śmierć i żywili się mięsem swoich ofiar. Było to metaforą tego, że zima jest symbolem umierania, zakańczania życia i odejścia do Nifelheimu (zima zamyka cykl agrarnego koła roku).

Z czasem postaci Jólesveinar zostały ułagodzone i dzisiaj funkcjonują już nie jako krwiożercze potwory, a małe psotliwe skrzaty, które odwiedzają domy ludzi i dopuszczają się nieszkodliwych czynów. Każdy z 13 trolli schodzi z gór w określonym dniu i pozostaje w domostwach przez kolejne trzynaście. Ostatni z braci wraca w góry dopiero 6 stycznia (w tym dniu wypada również święto „Przepędzenia Yule” w trakcie którego dokonuje się rytuału oczyszczenia domostwa w celu wygnania z niego skrzatów Yule). Wierzy się, że Jólesveinar, grzecznym dzieciom, przynoszą drobne upominki, które zostawiają w butach pozostawionych przed domem lub na parapecie. Natomiast niegrzeczne dzieci, w bucie, zamiast prezentu spodziewać się mogą zgniłego ziemniaka.

Poznajmy bliżej 13 trolli Yule

W tym fragmencie przedstawię ci krótkie opisy każdego z 13 trolli Yule, ich imiona, daty przybycia i odejścia, oraz ich ulubione psoty. Może znajdziesz wśród nich swojego ulubieńca?

• 12-25 grudnia: Stekkjarstaur – pierwszy z trolli, który odwiedzi twój dom w okresie Yule. Specjalizuje się w straszeniu i męczeniu owiec. Uwielbia on także owcze mleko i wypija jego zapasy ze spiżarni, a nawet prosto z wymion owiec!
• 13-26 grudnia: Giljagaur – obsesyjny miłośnik krowiego mleka, który, podobnie jak jego poprzedni brat, kradnie całe zapasy mleka.
• 14-27 grudnia: Stúfur – troll specjalizujący się w plądrowaniu kuchni w celu znalezienia patelni z przypalonym mięsem lub tłuszczem. Cel jest oczywiście jeden – zjeść… W sumie to dość przydatny troll 😉
• 15-28 grudnia: þvörusleikir – miłośnik wylizywania łyżek i misek po świątecznych wypiekach (ten też jest całkiem fajny, przynajmniej mniej mycia naczyń).
• 16-29 grudnia: Pottaskefill – obecności tego trolla towarzyszy charakterystyczny dźwięk stukania łyżką o dno garnka. Zajmuje się on wyjadaniem resztek.
• 17-30 grudnia: Askasleikir – uwielbia chować się pod łóżkiem w sypialni i rozrzucać miski po domu.
• 18-31 grudnia: Hurðaskellir – wyjątkowo głośny osobnik zajmujący się trzaskaniem drzwiami. W czasie, kiedy przebywa w domu, nie tłumacz hałasu tym, że jest przeciąg – to troll, serio.
• 19 grudnia – 01 stycznia: Skyrgámur – celem tego trolla jest znalezienie i zjedzenie całego skyru, który jest schowany na święta. Skyr to tradycyjny islandzki produkt mleczny, podobny do jogurtu lub serka.
• 20 grudnia – 02 stycznia: Bjúgnakrækir – w tym okresie zaczyna szaleć on – złodziej kiełbas i innych wędlin. Cel jest wiadomy – ukraść i zjeść!
• 21 grudnia – 03 stycznia: Gluggagægir – według ludowych podań jest to „troll podglądacz”. Podgląda nie tylko sypialnie, ale i każde pomieszczenie, z którego może coś ukraść.
• 22 grudnia – 04 stycznia: Gáttabefur – troll wąchacz, posiada długi nos, który służy mu do zlokalizowania zmagazynowanego laufabrauđ (tradycyjny islandzki chlebek wypiekany na święta). Kiedy go znajdzie – zje.
• 23 grudnia – 05 stycznia: Ketkrókur – przedostatni z trolli, zajmuje się kradzieżą mięs ze spiżarni.
• 24 grudnia – 06 stycznia: Kertasníkir – ostatni z braci to złodziej świec. Gustuje on w jedzeniu tych, które zrobione są ze zwierzęcego łoju (dlatego bezpieczne jest zakupienie naszych świec – robimy je z wosków roślinnych, więc ich nie zje 😉).

Nie zapomnij o kocie Grýli!

Kiedy wiesz już którego dnia jakiego trolla można się spodziewać i myślisz, że to koniec – mamy jeszcze jedną postać!
Jólakötturinn – wielki kot świąteczny, należący do Grýli i Leppalúđiego. Przychodzi on z gór, w nocy 24 grudnia i wraca do domu przed nadejściem poranka 25 grudnia. Jego zadaniem jest zjedzenie tych którzy nie dostali na święta nowych, ciepłych ubrań (być może stąd powszechna islandzka umiejętność robienia na drutach i tworzenie tak bardzo popularnych lopapeysa - tradycyjne, ręcznie wykonane swetry z czystej islandzkiej wełny, bezszwowe, ze zdobionym geometrycznie karczkiem i o luźnym splocie). Może się też zdarzyć tak, że w momencie odnalezienia nieszczęśnika bez nowego swetra kot pożre nie jego, a całe jego zapasy żywności. Jaki z tego wniosek? Uczmy się robić na drutach! 😉